Máté, Mirella, Jónás2023. szeptember 21., csütörtök
Föld

Gyűrűs kisbolygó a James Webb-űrtelszkópon át

National Geographic Magyarország

A Chariklo nevű kentaur kisbolygónak gyűrűrendszere van, amelyet nemrégiben a JWST is megfigyelt.

A Chariklo és a gyűrűi, fantáziakép
Forrás: NASA, ESA, CSA, Leah Hustak (STScI)

A Chariklo gyűrűjét 2013-ban földi óriástávcsövekkel fedezték fel egy csillagfedés során, és hatalmas meglepetést okozott e felfedezés, hisz egészen addig úgy hitték a szakemberek, csak nagy bolygóknál alakulhatnak ki gyűrűk. A (10199) Chariklo egy kb. 250 kilométeres, a kentaur típusba tartozó jeges kisbolygó, amely a Szaturnusz és az Uránusz közti régióban kering. Ez a legnagyobb méretű ismert kentaur (a kentaurok a Jupiter és a Neptunusz közti térrészben keringő kisbolygók), amelynek középpontjától 386 és 400 kilométer távolságban egy-egy gyűrűje is van. A becslések szerint a gyűrűknek néhány millió év alatt szét kellene szélediük, így valószínűleg fiatal objektumokról van szó. Feltehetően egy ütközés eredményeként jöttek létre e gyűrűk, amelyek sötét porszemcsék és jég keverékéből állnak.

A JWST felvételsorozata a Chariklo és a távoli csillag találkozásáról.
Forrás: NASA, ESA, CSA, Leah Hustak (STScI)

2022 októberében egy újabb csillagfedést figyelhettek meg a szakemberek, ám ezúttal a James Webb NIRCAM műszerén át, ez volt az első ilyen jellegű megfigyelése az űrteleszkópnak, így az érdemi információgyűjtésen túl még a kalibrációhoz is felhasználták az eseményt. A csillagfedések esetén a kisbolygó elvonul egy távoli, ismert fényességű csillag előtt, s eltakarja annak fényét. A fényességcsökkenés mérhető, és ebből lehet következtetni a kisbolygó tulajdonságaira. (Sok évvel ezelőtt például e módszerrel tippelték meg az Arrokoth „földimogyoró” jellegű alakját is, igen helyesen.) Ez történt most is: a csillag előtt átvonuló Chariklo hatására speciális alakot vett fel a csillag fénygörbéje. Az eset különlegessége, hogy ezúttal maga a kisbolygó nem haladt át a csillag előtt, csupán a gyűrűi, így a picike, vékony gyűrűk okozta fedést lehetett észlelni! A megfigyelés azonban teljes sikert hozott: a fénygörbén látható nyomok szerint az első gyűrű 6-7 km, a második pedig 2-4 kilométer széles, egymástól mintegy 9 kilométer távolságban vannak.

A fénygörbén látható mély kiugrások jelentik azokat a pillanatokat, amikor a csillag fénye a Chariklo gyűrűin keresztül érkezett a JWST műszerébe.
Forrás: NASA, ESA, CSA, Leah Hustak (STScI)

Kicsivel a fedést követően az űrteleszkóp még egy pillantást vetett a Chariklóra és gyűrűire, ezúttal a róluk visszavert fény spektruma alapján az összetételüket vizsgálta meg. A mérés a vízjég jelenlétét mutatta meg, amelyet már a földi megfigyelések is sejtettek, így ez is bizonyítást nyert a JWST segítségével. Mivel kristályos formában van jelen a vízjég, ez azt jelenti a szakemberek szerint, hogy folyamatosan zajlanak kis ütközések a gyűrűk szemcséi közt. Az ilyen ütközések nélkül kívülről e szemcsék amorf jégrétegűvé alakulnának a nagyenergiás részecskék hatására, amelyek az űrben folyamatosan érik őket, ám az ütközések folyamatosan lehámozzák e réteget a szemcsékről.

A spektrumból világossá vált, amit a földi megfigyelésekből is sejteni lehetett: vízjég kristályai vannak a gyűrűkben.
Forrás: NASA, ESA, CSA, Leah Hustak (STScI)

A kutatók, amennyiben a következő évek során folytathatják még ugyanezeket a megfigyeléseket úgy, hogy a gyűrűkre más-más szögből lát majd rá az űrteleszkóp, a mostaninál is több információt lehet kinyerni. A mostani megfigyelések azt bizonyítják, hogy a JWST a Naprendszer távoli égitestjeinek megfigyelésében is nélkülözhetetlen eszköz.

Kisöpri a bolygóközi port a napkitörés

Kisöpri a bolygóközi port a napkitörés

A Parker-napszonda mérései alapján kiderült, milyen hatékonyan tudja eltüntetni a bolygóközi port a Napból kilökődő részecskeáramlat.

A Daniel ciklon líbiai áldozatai

A Daniel ciklon líbiai áldozatai

A klímaváltozás, valamint a polgárháború és következményei egyaránt hozzájárultak Líbia példátlan, katasztrofális árvizeihez.

Előbb érkezhet a naptevékenység maximuma

Előbb érkezhet a naptevékenység maximuma

A Nap tevékenysége, aktivitása 11 éves ciklust mutat, a maximumát 2025 nyarára várták, ám úgy tűnik, már előbb ráerősít csillagunk.

Lehet, hogy eddig te is rosszul szellőztettél – és nem is tudsz róla!

Lehet, hogy eddig te is rosszul szellőztettél – és nem is tudsz róla!

Szellőztetni elvileg mindenki tud, a jó, azaz energiatakarékos, mégis hatékony szellőztetés tudományában viszont csak kevesen jártasak. Pedig ez olyan tudás, ami az évek múltával egyre fontosabbá válik.

Egy születő csillag szuperszonikus kiáramlásai

Egy születő csillag szuperszonikus kiáramlásai

A James Webb-űrteleszkóp infravörös tartományban figyelte meg a mintegy 1000 fényévre lévő HH 211 jelű objektumot.

National Geographic 2023. augusztusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

18 780 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket