Tódor, Rómeó, Richárd2025. február 07., péntek
Föld

Hajnali deret figyeltek meg a Mars óriásvulkánjain

National Geographic Magyarország

Először fedezték fel hajnalban lerakódó vízjég jeleit a marsi óriásvulkánok tetején az európai mars-szondák.

A deres kalderájú Olympus Mons
Forrás: ESA/DLR/FU Berlin

Az Európai Űrhivatal (ESA) két marsi küldetése, az ExoMars TGO, illetve a Mars Express űrszondák megfigyelései és mérései először igazolták vízjégből kialakult réteg jelenlétét a marsi egyenlítői régióban. A dér a Tharsis-régió óriáshegyei, vagyis a Naprendszer legmagasabb vulkánjainak csúcsánál rakódik ki a légkörből, olyan helyen, ahol a földrajzi elhelyezkedés miatt nem fordulhatna elő.

E hegyek speciális mikroklímával rendelkeznek, azonban eddig a ritka marsi légkör és a terület egyenlítői elhelyezkedése, viszonylagosan magas hőmérséklete miatt úgy gondoltuk, nem alakulhat ki jég rajtuk.

A dér a napkelte körüli pár órában látható csupán, majd eltűnik. Bár csupán az emberi hajszáléhoz hasonlítható vastagságú a dérréteg, hatalmas területen rakódik ki, és emiatt össztömege is meglepően nagy: naponta 150 ezer tonna víz fagy ki a légkörből, majd jut oda vissza. A jelenség a hűvösebb évszakokban tapasztalható.

Vízjég felhők (kékesfehérrel) a marsi óriásvulkánok felett.
Forrás: NASA JPL MSSS

A Mars felszínéből kidudorodó Tharsis-régió ad otthont a Naprendszer leghatalmasabb vulkánjainak, amelyek közt az Olympus Mons a legnagyobb. A vulkánok csúcsán kalderák terpeszkednek: a kitörések során beszakadt a magmakamrájuk teteje, és ennek hatására igen nagy méretű, üstszerű mélyedések jöttek rajtuk létre.

Jelen tudásunk szerint e hegyekkel teli hatalmas vulkáni régió már létezhetett 3,7 milliárd évvel ezelőtt, és a Mars történetének legnagyobb részében aktív is lehetett. A különösen ritka marsi légkörben azonban e hegytetők nem igazán hidegebbek a mélyebben fekvő síkvidéknél, ahhoz egyáltalában nem elég hidegek, hogy a légkör jó részét kitevő szén-dioxid kifagyjon. Ahhoz viszont elég alacsony a hőmérsékletük, hogy a levegő víztartalma kirakódhasson dér formájában.

Az Olympus Mons kalderája.
Forrás: ESA/DLR/FU Berlin (G. Neukum)

Bár alapértelmezetten a szunnyadó vulkánok mélyéből is eredhetne a vízpára, azonban ez nem egymagában áramlana ki, hanem egyéb vulkáni gázokkal, amelyeknek soha semmiféle nyomát nem találták még a marsi vulkánokon.

Jó ideje ismert az Arsia Mons felett rendszeresen kialakuló zászlófelhő. Ezt a csúcsnál megemelkedő légtömeg és az uralkodó szélirány közösen hozzák létre.
Forrás: NASA

A kutatók szerint az egész Tharsis-régió felett különleges a légáramlás, és ez hozhatja létre a kalderák mélyedéseiben a dér kirakódásához szükséges körülményeket. A hegyek oldalán felemelkedő szél magával viszi a marsi viszonylatban párás légtömegeket, majd a csúcsok felett a pára kifagy. E helyzet jól ismert, ez hozza létre az Arsia Mons csúcsából induló, évszakosan megjelenő elnyúlt felhőt is.

„A dér, amit a marsi vulkánok csúcsrégióiban látunk, a kalderák mélyebb, árnyékos részeiben rakódik ki, ahol a hőmérséklet is alacsonyabb” – mondta Nicolas Thomas, a TGO megfigyelő műszere, a CaSSIS irányító csapatának tudományos vezetője. A szakemberek az Arsia-, az Ascraeus-, az Olympus Mons és a Ceraunius Tholus nevű vulkánokon észlelték eddig a dérréteget.

Miért csak most?

Ha ennyi helyen megtalálták most, joggal merül fel, hogy miért csak most derült fény a dér jelenlétére? Ahhoz, hogy megfigyelhessék, több tényező együttesére is szükség volt. Először is az űrszondának olyan pályán kell keringenie, amelyről hajnalban, kora reggel rálátnak e hegyekre. A Mars Express és az ExoMars TGO is ilyen pályán jár, azonban a többi Mars körüli szonda napszinkron pályán kering, és csak a délutáni időszakban tud rápillantani a Tharsis-régióra.

Ezen felül a dér kirakódását csak a hidegebb évszakban lehet megfigyelni, ez tovább szűkíti a lehetőségeket. „Röviden, tudnunk kell, hogy mikor és hol kereshetjük ezt a kis ideig látszó deret” – tette hozzá Adomas Valantinas, a kutatás vezetője. „Egy másik kutatás kapcsán figyeltünk jeget az egyenlítői vidéken, de nem gondoltuk, hogy a vulkánok tetején fogjuk megpillantani a deret.”

A Mars Express már két évtizede kering a Mars körül és kutatja annak titkait, a TGO 2016-ban érkezett, ám a teljes tudományos küldetését csak 2018-ban kezdte meg. E két szonda különböző műszereivel pillantottak a vulkáni régióra, s így sikerült igazolni a véletlenül megpillantott hajnali dér jelenlétét. A kutatók még 2018-ban kezdtek bele a mintegy 30 ezer felvétel elemzésébe, az azóta gyűlő adatok igen alapos válogatása és vizsgálata hozott végül eredményt.

Újabb bizonyíték: tényleg egy óriás áradat töltötte fel a Földközi-tengert

Újabb bizonyíték: tényleg egy óriás áradat töltötte fel a Földközi-tengert

Közel 6 millió évvel ezelőtt a messinai sókrízisnek nevezett időszak során a Földközi-tenger szinte teljesen kiszáradt, majd az időszak végén az Atlanti-óceán felől újra feltöltődött.

Rejtőzködő fekete lyukakat kerestek

Rejtőzködő fekete lyukakat kerestek

Olyan fekete lyukak után kutattak, amelyeket sűrű por- és gázfelhő rejt, így nem látható a beléjük zuhanó anyag által kibocsátott fény.

1,2 millió éves jégréteget értek el az antarktikai fúrókampány során

1,2 millió éves jégréteget értek el az antarktikai fúrókampány során

A déli sarkvidéki jég évmilliók alatt halmozódott fel és őrzi a régi klímánk nyomát, valamint környezetünk számos tulajdonságát.

Ezért olyan veszélyes a városi tűzvészek füstje

Ezért olyan veszélyes a városi tűzvészek füstje

Los Angelesben a környék száraz növényzetéről a városra átterjedt példátlan tűzvész pusztított, és egy ilyen tűz nemcsak azokat károsítja meg, akiknek odavész a háza.

Ne örüljünk a mostani melegnek!

Ne örüljünk a mostani melegnek!

Lehet, hogy most pénzt spórolunk a fűtésen, nyáron viszont több hűtésre lesz szükségünk.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket