Alajos, Leila2025. június 21., szombat
Magazin

Karnyújtásnyira az örök ifjúságtól

2023.01.16.NG
National Geographic Magyarország

Ne egyesével próbáljuk gyógyítani az öregkori betegségeket, hanem az öregedés lassításával növeljük az egészséges élettartamot - vallja Vellai Tibor genetikus.

Vellai Tibor genetikus
Forrás: Kurucz Árpád

 

ÍRTA: HIVER’T–KLOKNER ZSUZSANNA
FÉNYKÉPEZTE: KURUCZ ÁRPÁD

Nemzetközi szinten óriási a verseny az öregedés genetikai alapjának feltárásában. Ez a téma a legjelentősebb biológiai témák egyike, és kutatásában a magyar szakemberek is az élbolyba tartoznak. A Nature Communications folyóiratban várhatóan lapunkkal egy időben jelenik meg az ELTE Genetikai Tanszékének egyik, Vellai Tibor vezette kutatócsoportja által tíz évvel ezelőtt kezdett kutatási program fontos eredménye: a csoport által kifejlesztett módszerrel az öregedést okozó gének működése nagyszerűen vizsgálható, sőt akár ki is kapcsolható.

Élettartamunk jelentős meghosszabbításának mi a legfőbb akadálya?
Az, hogy egyelőre még nem ismerjük az öregedési folyamat mechanizmusát. Ám ennek a tudásnak a hiánya korántsem jelenti azt, hogy ilyen mechanizmus nem is létezik. A tudomány már ott áll a felismerés határán, amelynek tükrében – a mechanizmus blokkolásával – akár nem öregedő élőlényeket is elő tudunk majd állítani. Jelenleg azonban élettartamunk jelentős fokú növelése tekintetében az orvostudomány egyfajta zsákutcában toporog. Egyedi öregkori betegségeket igyekszik gyógyítani – ilyenek a daganatok
különféle típusai, a 2-es típusú cukorbetegség, a szöveti atrófia és fibrózis, sokféle neurodegeneratív elváltozás, például az Alzheimer-, a Parkinson- és a Huntington-kór, valamint a különféle immunhiányos állapotok. Csakhogy ezek mindmáig túlnyomórészt gyógyíthatatlan betegségek. Hiába állnak rendelkezésre óriási anyagi forrásokkal kifejlesztett hatékony diagnosztikai műszerek és terápiás gyógyszerek, egyelőre nem lehet jelentősen növelni a ma 70-80 éves átlagos emberi élettartamot, holott genetikai potenciálunk elvileg ennél jóval hosszabb időt tenne lehetővé.

Hogyan lehetne érdemi előretörést elérni ezen a területen?
Tételezzük fel, hogy korlátlan erőforrásokat adnak a rákkutatásra, és ennek segítségével teljesen feltérképezik a daganatok molekuláris biológiáját. Ez elvezethet egy hatékony rákterápia kifejlesztéséhez, vagyis a rák gyógyítható betegséggé válna – ám az orvostudomány ezzel az óriási innovációval sem tudná az emberi élettartamot jelentősen növelni, mert így majd nem a rák, hanem valamelyik másik időskori betegség, például az Alzheimer-kór miatt fog az érintett páciens meghalni. Ám ha megismernénk az öregedési folyamat alapmechanizmusát, akkor ezt a folyamatot gátolva elvben az összes öregkori betegség kialakulását egyszerre késleltethetnénk, és így jócskán kitolhatnánk az egészséges
élettartamot. Ma már számos gyógyszergyár fejlesztésének homlokterében ez a problémakör áll.

Ön milyen indíttatásból választotta ezt a tudományterületet?
Az öregedési folyamat kutatásához szinte véletlenül jutottam el. Harmincas éveimben kezdtem el az autofágia vizsgálatát; ez a sejtek legfontosabb önemésztő folyamata, amelynek során lebomlanak az öregedést és öregkori betegségeket okozó molekuláris károsodások. Ebben az időben konferenciákon az Aging (Öregedés) szekciót hallgatva csak mosolyogtam magamban; kik azok az őrültek, akik ilyen kérdésekkel foglalkoznak, miért nem inkább az egészséges test kialakulása és működése foglalkoztatja őket?

Egyenes út vezetett az autofágia vizsgálatától az öregedés kutatásáig?
Az autofágia egyik fontos szabályozó tényezője az mTOR kináz fehérje (mechanistic target of rapamycin, vagyis: a rapamicin mechanisztikus célpontja). Az mTOR-működés-hiányos Caenorhabditis elegans fonalférgekről kimutattuk, hogy ezek a mutánsok háromszor tovább élnek, mint az mTOR-funkcióval rendelkező normális fonalférgek. Egyértelművé vált, hogy az mTOR kináz alapvető szerepet játszik az öregedési folyamat szabályozásában. Eredményeinket sikerült leközölnünk a Nature folyóiratban. A következő években igazoltuk, hogy az autofágia az öregedési folyamat szabályozásának egyik központi faktora. Azok az állatok, amelyekben az autofágia normális működését idős életkorban is biztosítottuk genetikai eszközökkel, tovább éltek a kontrollnál, de végül ezek is megöregedtek, majd elpusztultak. Ez azt jelentette, hogy az autofágia az öregedési folyamat szabályozásának egyik fontos tényezője, de nem azonos az öregedési folyamat mechanizmusával, annak kivitelező molekuláris gépezetével. Tíz éve kezdtük el az öregedési folyamat mechanizmusának, azaz elsődleges genetikai alapjának feltárását megcélzó kutatási projektünket…

A teljes cikket elolvashatja a magazin 2023. januári lapszámában.

Hozzászólások

Éltető elemük az óceán: pingvinek

Éltető elemük az óceán: pingvinek

Az evolúció remekei, jól elvannak a bolygónk kimondottan zord térségeiben. Szívósságuk, különleges képességeik egyre újabb példáit derítik fel a kutatók – és arra is rámutatnak, hogy sokat tanulhatunk a pingvinektől, ha alkalmazkodni akarunk a rohamos változásokhoz.

National Geographic 33: Don Cheadle

National Geographic 33: Don Cheadle

Az éghajlati igazságtalanság ellen, a veszélyeztetett közösségekért harcol.

National Geogprahic 33: Yara Shahidi

National Geogprahic 33: Yara Shahidi

A színésznő, aki az optimizmus pszichológiáját kutatja.

National Geographic 33: Björk

National Geographic 33: Björk

A gyakorlat oldaláról közelíti meg a környezetvédelem kérdéseit

Új esélyt adhat ez a malac

Új esélyt adhat ez a malac

Immár több évtizede súlyos gond a szervdonorhiány. Lehet, hogy a megoldás a sárban hever?

National Geographic 2025. júniusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlapNational Geographic 2025. februári címlapNational Geographic 2025. márciusi címlapNational Geographic 2025. áprilisi címlapNational Geographic 2025. májusi címlapNational Geographic 2025. júniusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket