Gyárfás, Romuald2025. június 19., csütörtök
Természet

A skorpiók takarékosak a mérgükkel

National Geographic Magyarország

A vadászathoz vagy védekezéshez mérget használó állatok számára a méreg előállítása költséges folyamat, és az se mindegy, milyen stratégiával használják fel.

Forrás: Pixabay

Egy ausztrál-amerikai kutatócsoport a meleg égövben elterjedt skorpiókat tanulmányozta. Arra volt kíváncsi, milyen biológiai költségei és stratégiái vannak a méreg használatának. A kutatásukról a Frontiers in Ecology and Evolution folyóiratban számoltak be 2019. június 6-án.

A mérgek igen komplex kémiai elegyek, számtalan speciális fehérje előállítása szükséges hozzá, e folyamat biokémiailag igen energiaigényes. Más, mérget használó állatokhoz hasonlóan a skorpiónak sem érdeke pazarolni, feleslegesen használni ezeket a drága anyagokat.

A skorpiók csak korlátozott mennyiségű mérget képesek tárolni, s akár több hétig is eltarthat, míg az elhasznált anyag újratermelődik. Ezen időszak során sem a vadászat, sem a védekezés nem lehet tökéletes. A méreg termelésének első 3 napja alatt egyik skorpiófaj 39 százalékkal több energiát éget el, az első hét során ez 21 százalék (a méréseket laborban végezték, a mérget mesterségesen fejték le).

Eltérés van abban, ahogy a kisebb termetű és fürge hím, vagy a robosztusabb nőstény védekezik: a hímek könnyebben elmenekülnek, így ők, ha megtehetik, leginkább ezt a módszert alkalmazzák, a kevésbé gyors nőstény viszont nem tud elszaladni, így gyakrabban használja a méregtövisét. Ez sem jelenti azt azonban, hogy azonnal mérget fecskendez. Háromféle módon szúr: van a száraz szúrása, amelynek során pusztán a fizikai hatás érvényesül, van amikor koncentrált méreganyag helyett erősen sós előméregoldatot fecskendez áldozatba (ez gyakran képes megbénítani a szúrást elszenvedőt az igen magas káliumtartalma révén), és van a koncentrált méreg teljes használata. A káliumsós előméreg gyorsabban újratermelődik, s az előállítás sem oly költséges, mint a fehérjekeverék méreganyagé. A védekezés során ezeket a veszély jellegének megfelelően használja, és csak végső esetben fordul a méreghez. Az előméreg és a méreg közvetlenül az állat testébe juttatásán túl a támadója irányába kispriccelve is használható, ilyenkor is kevesebbet használ el belőle a skorpió, mint a beinjektálás során. Sok esetben ez is elég egy támadó elriasztásához, és főleg akkor alkalmazzák, ha a támadót túl veszélyes volna a szúráshoz közel engedni. A legkevésbé azok a skorpiók szúrnak védekezés során, amelyek gyorsan tudnak menekülni – elszaladni még mindig sokkal olcsóbb.

Négy ausztrál skorpiófaj, az A és B jelű vándorolva vadászik, így kicsi az ollója és nagy a farka, a C és D jelű rendelkezik állandó búvóhellyel, ezért kicsi a farka és nagy az ollója.
Forrás: Frontiers in Ecology and Evolution

 

Eltér a fajok közt az ollók és a méregtüskét hordozó farok, valamint a tüske méretaránya is, számos faj nagyobb ollókkal rendelkezve azokat használja vadászatkor elsődlegesen, így ezzel is mérget takarít meg. Azok a skorpiók rendelkeznek a legnagyobb és legmozgékonyabb farokkal, és használják is a legtöbbször a mérgüket, amelyek vándorolnak s nincs állandó fészkük, ahol elbújhatnak. A búvóhellyel rendelkezők farka kisebb, hogy könnyebben járkáljanak ki-be, és könnyebben el tudjanak bújni. Gyakrabban szúrnak a skorpiók, ha a zsákmányállat nagyobb termetű, a kisebbeket pedig könnyen legyőzik puszta erővel is. A skorpiók ollói a pókszabásúakra jellemző tapogatólábak átalakult változatai egyébként.

A skorpiók látnak is UV-fényben, illetve számos fajuk „világít”, ha UV-fény éri. A normál fényben a környezetbe olvadó skorpió feltűnő, ha UV-lámpával vizsgáljuk a terepet. Sivatagi túra esetén ez hasznos információ lehet.
Forrás: Pixabay

 

Egyes skorpiók képesek arra is, hogy a mérgük összetételét az igényeknek megfelelően változtassák, például a ragadozójuk jelenlétében olyan mérget termelnek, amely a ragadozó ellen hatékonyabb, míg máskor a zsákmányállataik lebénítására alkalmasabb méregösszetétellel rendelkeznek. Abban az esetben hatékony ez a stratégia, ha a ragadozók jelenléte egy adott időszakra koncentrálódik, ekkor megéri az önvédelme miatt váltani a skorpiónak. Laborban vizsgálták a jelenséget, a skorpiók közelébe a rájuk vadászó egérfaj preparált példányát helyezték hat hétre, s előtte, közben, majd az egér elvételét követően is ellenőrizték a méreganyag összetételét. Az egér jelenlétében a méregben feldúsult a gerincesek ellen hatékony toxinok mennyisége, s lecsökkent a skorpió zsákmányát jelentő gerinctelenek elleni. Az persze nem világos, hogy miként észleli a skorpió a veszélyt egy kitömött egér esetében, és az is lehet, hogy egyszerűen csak a ragadozói nyomás fejtette ki a hatását a méreganyag megváltozásában, nem specifikusan az egér „egérsége”. Más fajok a zsákmány mérete alapján döntenek, hogy elég az előméreg, amely igen kevéske toxint tartalmaz, vagy szükség van a koncentrált, toxinokkal teli méreganyagra.

A különböző környezeti körülmények hatására ez az igen ősi, több mint 400 millió éves állatrend sokféle külső és belső tulajdonságúvá vált, ennek a sokszínűségnek része a méreganyaguk optimális kihasználhatósága is. A mérgek, ezek evolúciója és a környezeti hatásokra adott válasz tanulmányozása egyrészt a védekezés, az ellenszérumok miatt fontos, másrészt e mérgek közt is lehet olyan, amelyben potenciális gyógyszeralapanyag molekulák találhatóak.

Hozzászólások

Zavartalanul élnek a bölények ebben a vadasparkban

Zavartalanul élnek a bölények ebben a vadasparkban

Napjainkban Európa legnagyobb testű szárazföldi emlősállata a kérődző, növényevő európai bölény. Valaha földrészünk szinte egészén előfordult, mígnem aztán az ember miatt a vadonból teljesen kipusztult.

Ritka fekete hattyúk költöztek Debrecenbe

Ritka fekete hattyúk költöztek Debrecenbe

A különleges színű madár Európában igazi ritkaságnak számít: jelenleg kevesebb mint 300 egyed él a kontinensen.

Rendkívül ritka lepkék bukkantak fel hazánkban

Rendkívül ritka lepkék bukkantak fel hazánkban

Eddig mindössze 57 megfigyelését dokumentálták határainkon belül.

Kirepültek a búbosbanka fiókák a fészkeikből

Kirepültek a búbosbanka fiókák a fészkeikből

A frissen kikelt utódok május végén kezdik el elhagyni a fészkeket.

Ötmillió csikóhal az illegális kereskedelem áldozata

Ötmillió csikóhal az illegális kereskedelem áldozata

A csikóhalakat legtöbbször kiszárítva árusítják, használják, a legtöbbet reptereken és tengeri szállítmányokból kobozzák el a hatóságok.

National Geographic 2025. júniusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlapNational Geographic 2025. februári címlapNational Geographic 2025. márciusi címlapNational Geographic 2025. áprilisi címlapNational Geographic 2025. májusi címlapNational Geographic 2025. júniusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket