Kolos, Györgyi, Georgina2025. február 15., szombat
Természet

Minek köszönhetik színeiket a madarak?

National Geographic Magyarország

A madarak tolla a szivárvány minden színében pompázhat, de vajon hogyan alakulnak ki ezek a színek?

Gould-amandina
Forrás: inaturalist

 

A madarak tollainak színe kétféle alapvető módon jön létre: vagy pigmentek által, vagy a toll nanoszerkezetének köszönhetően szerkezeti színként, egyes esetekben e két módszer keveredhet is.

A pigmentek olyan színtestek, amelyekkel mind a növények, mind az állatok rendelkeznek, a madaraknál háromféle típus fordulhat elő: karotinoidok, porfirinok és melaninok, ezek a napfény összetevőinek egy részét elnyelik, így a visszaverődő fény, vagyis az, amint látunk, egy bizonyos árnyalatot ölt.

Melaninok

A tojó pehelyréce barna és fekete tollainak a melanin adja a színét
Forrás: inaturalist

A melanin apró szemcsék formájában van jelen mind a madarak bőrében, mind a tollukban. A helytől és a mennyiségüktől függően a koromfeketétől a vöröses barnán át a halványsárgáig színezhetik a viselőiket. E pigment azonban nemcsak színez, hanem meg is erősíti, kopásállóbbá teszi a tollakat.

A fehér sarki lúd szárnyvégei feketék a nagyobb igénybevétel ellensúlyozására.
Forrás: inaturalist

A színtelen tollak a leggyengébbek, ezért számos fehér madár visel a legnagyobb igénybevételnek kitett szárnyain fekete, vagy legalább fekete végű tollakat, a melanin ugyanis erősebbé teszi ezeket. A melanin szemcséit már sok-sok millió évvel ezelőtt élt madárősök és tollas dinoszauruszok maradványaiban is kimutatták.

Karotinoidok

A legpirosabb madár a hím kardinálispinty.
Forrás: inaturalist

E pigmenteknek köszönhető a piros, a narancs és a sárga árnyalat, illetve a sárgás zöld is (melaninnal keverten). A karotinoidokat növények termelik, s a madár e növények elfogyasztása útján jut hozzá a színtestekhez, illetve úgy, hogy olyan állatot eszik, amely e növényekkel táplálkozott.

4 fotó megtekintése

Karotinoiddal színesek például az amerikai kardinálispintyek, a vörösbegyek, a citromsármányok, a sárgarigók, vagy a keresztcsőrűek.

Porfirinok

Angolai turákó
Forrás: wikimedia commons

E színtestek egy aminosav módosulataiból állnak, bár a pontos kémiai szerkezet az egyes porfirinok esetében eltér, közös tulajdonságuk, hogy ultraibolya fényben erősen piros színt mutatnak. Mi a porfirinnak köszönhető színeket láthatjuk rózsaszín, barna, piros vagy zöld árnyalatokként is.

Egy túzok tolla, amelynek halvány rózsaszínes árnyalata a porfirinnek köszönhető, UV-fényben élénk vörösben ragyog.
Forrás: Nature

E színekkel ékes néhány bagolyfaj, galambfélék, sőt, még a tyúkok is. A porfirintől (pontosabban annak a turakoverdin nevű változatától) élénk zöldek a turákók, s ettől élénk piros az angolai turákó tolltaréja.

Az amerikai fűrészbagoly egyes tollai UV-fényben vöröses-lilásak. A madár korával változik, hogy mely tollai és mennyire verik vissza az UV-t.
Forrás: University of Arkansas

A madaraknál is előfordulhat színhiba, teljes vagy részleges színhiány, az olyan gyakori madaraknál, mint a házi veréb vagy a fekete rigó talán magunk is láthattunk ilyet.

Szerkezeti színek

Az ibolyás fényseregély akár a szerkezeti színek iskolapéldája is lehetne.
Forrás: inaturalist

Ezek a színek nem pigment, hanem a toll mikroszerkezete révén jönnek létre. A szerkezet rácsai, kicsiny lyukacskái a fény hullámhossztartományának nagyságrendjébe esnek, ez pedig azt eredményezi, hogy egyes hullámhosszak visszaverődnek, mások nem, sőt: a beesési szög függvényében változhat is a szín. Ez utóbbi talán a legismertebb, akár a galambok nyaka, vagy a seregélyek, a fácánkakasok színjátszó tollazata ennek köszönhető. Szerkezeti színeket mutatnak a fémesen ragyogó kolibrik is, ám olyan toll is lehet szerkezeti színnek köszönhető, amely nem irizál.

 

5 fotó megtekintése

A kék szín egyértelműen szerkezeti szín (nemcsak madaraknál!), a tollak szerkezetébe épült szabályos méretű mikroszkopikus üregeknek köszönhető például az amerikai indigópinty kékje, vagy a mi szajkóink, szalakótáink kékes tollai. Ha ilyen toll kerül a kezünkbe, magunk is meggyőződhetünk róla, hogy nem pigment miatt kék: egyszerűen nézzük meg áteső fényben a tollat, az így barnásnak fog látszani, a kék minden nyoma nélkül! Sok élénkzöld tollú madár ugyanezzel a módszerrel nyeri el színét. A szerkezeti szín és a pigmentáció keveredhet is, egyes papagájok zöldje például sárga pigment és a kék szerkezeti szín kombinációjaként alakul ki.

A madarak ultraibolyában is jól látnak, így UV visszaverő mintázat is megjelenik rajtuk, amelyet a mi látásunk képtelen érzékelni. Ez az ultraibolya tartományú látás teszi lehetővé például azoknak az UV-visszaverő ablakmatricáknak a létezését is, amellyel az üvegnek ütközést megakadályozhatjuk. Ez a különleges látás azt is eredményezi, hogy a madarak nálunk sokkalta több színben látják a világot, így az, amit mi a tollaikon látunk, szintén csak egy szerény része a teljes repertoárnak.

Hozzászólások

Tizenhét éve nem látott állat tűnt fel Magyarországon

Tizenhét éve nem látott állat tűnt fel Magyarországon

Nem valószínű, hogy újra szem elé kerül a különleges madár.

Gyönyörű ragadozó madár tűnt fel az Alföldön

Gyönyörű ragadozó madár tűnt fel az Alföldön

A nemzeti park munkatársait is meglepte az állat.

Elpusztult Eimei, a világ legidősebb pandája

Elpusztult Eimei, a világ legidősebb pandája

Az állat 32 évet élt, ami emberi léptékben körülbelül 100 éves kornak felel meg.

Ezért fontos, hogy segítsünk fecskéinknek

Ezért fontos, hogy segítsünk fecskéinknek

A tavasz közeledtével még tehetünk lépéseket, hogy megkönnyítsük madaraink életét.

Ritka, fekete farkasokat vettek videóra

Ritka, fekete farkasokat vettek videóra

Egy lengyel erdőben sikerült lencsevégre kapni őket.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket