Gedeon, Johanna2024. március 28., csütörtök
Tudomány

Nyelvhalál a digitális korban

National Geographic Magyarország

Érdemes-e nekünk, magyaroknak, még ma is tartani Johann Gottfried von Herder jóslatától? A 18. századi német költő, filzófus jövendölése szerint a magyarok „…más népek közé vannak beékelve, s századok multán talán nyelvüket is alig lehet felfedezni.”

Fotó: dreamstime

A digitális korban azonban ami egyszer kikerült a webre az többé nem vész el, sőt inkább az ellenkező folyamatra látunk példákat: ahogy a klasszikus kínai, a szanszkrit, az ógörög és sok más már rég kihalt nyelv lassanként megjelenik a világhálón. Ugyanakkor egyre több olyan nyelvről tudunk, melyeket közvetlenül fenyeget a kihalás veszélye. Az Endangered Languages (veszélyeztetett nyelvek) weboldala 3200 ilyet sorol fel, ami a világ mintegy 8000 nyelvének 40 százaléka.
Hogy valójában mi a helyzet, azt tárja fel Kornai András matematikus, nyelvész a tudományos világ legtekintélyesebb online folyóiratában, a PLOS ONE-ban, 2013. október 22-én megjelent, “Digital language death” (Digitális nyelvhalál) című cikkében. A szerző először a nyelvek életképességének hagyományos kritériumait gondolja újra a digitális térben: a nyelvet beszélők száma helyett a nyelvet a hálózaton használók számára figyel. Az olyan, hagyományos értelemben kihalással egyáltalán nem fenyegetett nyelvek esetében mint a mandinka, (Alex Haley: Gyökerek c. regényéből és az ebből készült tévésorozatból ismerhető) hatalmas különbséget jelent, hiszen sokmillióan beszélik, de a lakosság kevesebb mint egy százaléka tudja írni is. Hiába ez a hivatalos nyelv ma két országban is, Szenegálban és Gambiában, hiába van mandinka nyelven rádió- és tévéadás, a digitális térben egyszerűen nincsenek jelen.

A matematikus-nyelvész kutatásának alalpjául óriási mennyiségű, webről gyűjtött adat állt rendelkezésre. „Az adatok gyűjtésében, elemzésében nagy segítségemre voltak munkatársaim az MTA SZTAKI-ban, Zséder Attila fejlesztő mérnök és Pajkossy Katalin matematikus. Hogy a kritériumokat számszerűsíteni tudjuk: minden nyelvet több mint harminc dimenzió mentén vizsgáltunk. Négy csoportra bontottuk a nyelveket: digitálisan mozdulatlan, örökségi, élő, és viruló nyelveket különböztettünk meg, nagyjából aszerint, hogy mennyi digitális kommunikáció zajlik azon a nyelven: a mozdulatlanokon gyakorlatilag semmi, a virulókon naponta több milliárd szónyi új anyag válik digitálisan elérhetővé” – mondta Kornai András.

Az örökségi nyelvek, mint a latin vagy az ógörög azért érdekesek, mert ezek hatalmas kulturális örökséget közvetítenek, de akik ezt felviszik a webre azok nem anyanyelvi beszélők. Büszkén vallhatja valaki, hogy ő mandinka, lengyel, vagy magyar, de senki nem mondhatja: én latin vagyok. Ettől még lelkesen szerkesztheti a latin wikipédiát. Amikor egy-egy nyelvet megmentünk a digitális nyelvhaláltól, akkor sajnos nem digitálisan élő, hanem örökségi nyelvek jönnek létre.

A módszer lényege, hogy nagyon világos és egyértelmű példákat választottak az egyes csoportokból, majd olyan matematikai modelleket állítottak fel, amik megtanulják melyik nyelv melyik osztályba esik.

„Ezek a modellek, mint kiderült, nem is használják a rendelkezésükre álló 35 dimenziót, ezekből mindössze 6-8-at tartottak fontosnak. Ennek ellenére, a különboző példákon és különböző paraméterhalmazokkal tanított modellek lényegében mind egyetértenek egymással amikor az eredeti példáktól eltérő nyelvekre alkalmazzuk őket: a ma ismert nyelvek és nyelvjárások több mint 95 százaléka digitálisan halott. Nem arról van szó, hogy egyszer majd, talán, valamikor ki fog halni: a mozdulatlan tetemek itt fekszenek előttünk” – tájékoztatott Kornai András.

És hogy mit lehet tenni? A professzor szerint két dolgot is: „Egyrészt a digitálisan halott nyelvek döntő többsége a hagyományos értelemben mégcsak nem is veszélyeztetett: biztosak lehetünk benne, hogy mandinka vagy nynorsk (a norvég egy változata) anyanyelvű beszélőket még száz év múlva is fogunk találni. Ezek a nyelvek örökségi nyelvvé tehetők, sokan dolgoznak ezen, de itt van még az a több mint négyszáz nyelv, aminek még van esélye. Ezekkel ma kevesebbet foglalkoznak, pedig nem mindegy, hogy a kibertérbe magunkkal visszük-e őket. A magyar nincs veszélyben, digitálisan sem! Ezt világosan le kell szögezni. Amíg épül a magyar wikipédia (jelenleg,nagyságra a 24-edik, tehát nemhogy az életképes 4-5 százalékban, de még a felső 0,5 százalékban is bent van), amíg magyarul csetelnek a felhasználók, magyarul írnak a fészbukra, virágzik a blog- és portálkultúra, addig nagy baj nem lehet.

A magyar gépi fordítást legjobban a Google, a magyar beszédfelismerést pedig a Nuance csinálja. Ezek a szoftverek nagyok és bonyolultak, fejlesztésükön egyszerre sok tucatnyi ember dolgozik. Még ha nem is olyan nagyszerű a Google Translate, nem sokan adnának pénzt valami jobbért. A magyar nyelvtechnológia igazából csak magyaroknak kell.

A Magyar Nyelv- és Beszédtechnológiai Platformot jobban ismerik Brüsszelben mint itt¬hon. A magyar kultúrörökség digitalizálására, nagyon helyesen, volt eddig némi állami támogatás, mint ahogy a kisebb finnugor közösségek nyelvtechnológiai támogatására is, de ezek a kicsi, néhány tizmilliós projektek csak az örökségi státusz felé visznek – ha azt akarjuk, hogy a magyar nyelv necsak túléljen hanem viruljon is a digitális korszakban, akkor nagyobb léptékben kell gondolkodni.

Forrás: sztaki.hu/ ng.24.hu

Ez volt a legnagyobb folyamidelfin

Ez volt a legnagyobb folyamidelfin

A ma élő dél-ázsiai folyami delfinek rokona volt az az állat, amely Amazónia perui részén élt 16 millió évvel ezelőtt, és akár 3,5 méteresre is nőhetett.

Környezetbarát felújítás

Környezetbarát felújítás

Az építészetben nemcsak az új épületeknél, hanem már a régiek felújításánál is eljárhatunk klímabarát,környezetbarát módon.

Élő tank a triászból

Élő tank a triászból

A krokodilok egy eddig ismeretlen, 215 millió éve élt ősi rokonát azonosították texasi kutatók.

Soha többé hólapát?

Soha többé hólapát?

Egy új fejlesztésnek köszönhetően az önmelegítő betonon nem fog megtapadni a hó vagy a jég, így talán majd elfelejthetjük a hólapátot vagy az útszórást - legalábbis bizonyos körülmények között.

A klímaváltozás tovább növeli az élelmiszerárakat

A klímaváltozás tovább növeli az élelmiszerárakat

A sokak számára már most is igen magas élelmiszerárak a klímaváltozás hatására még magasabbra szöknek majd.

National Geographic 2024. márciusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

18 780 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket