Aranka, Jeromos2025. február 08., szombat
Tudomány

Szupernóva-robbanás okozhatta a devon-végi kihalást

National Geographic Magyarország

A mintegy 359 millió éve történt eseményről nemrég derült ki, hogy ekkor feltehetően megsemmisült a bolygónk ózonpajzsa, egy most megjelent újabb kutatás azt is elárulta, hogy mitől.

Forrás: University of Illinois / Jesse Miller

Néhány napja látott napvilágot a PNAS hasábjain az a tanulmány, amelyet az Illinoisi Egyetem professzora, Brian Fields vezette amerikai kutatócsoport készített, és azt taglalja, hogy milyen alapvető ok állhatott a devon időszak végén lezajlott kihalási hullám mögött. A kihalást közvetlenül megelőző rétegekből egy május végén megjelent (teljesen független) kutatásban azt találták, hogy az ózonpajzsunk tűnt el egy időre, és a megnövekedett UV-sugárzás károsította az élővilágunkat.

Eljátszhatunk a gondolattal, milyen lehet olvasni éjjel egy felrobbant csillag teliholdnál is erősebb fényénél, azonban nem árt tudni, hogy egy ilyen jelenséget katasztrófa is követhet, a közeli szupernóva-robbanások hatására megnövekedő kozmikus sugárzása képében. Legalább egy kihalási esemény mögött ez állhat: 359 millió éve, a devon időszak végén, és a kutatók vizsgálatai alapján a bizonyítékokat a földi kőzetekben megőrzött egyes radioaktív izotópok nyújtják.

„A földi eredetű katasztrófák is képesek az ózonrétegünket megsemmisíteni, mint például a különösen nagy léptékű vulkánkitörések, vagy a felmelegedés, azonban ezek bizonyítékai kétségesek a kérdéses időszakra vonatkozóan” – magyarázta Fields. „Ezek helyett új elképzeléssel szolgálhatunk: egy vagy több, kb. 65 fényév távolságban lévő szupernóva robbanása is képes lehetett az ózonpajzsunk eltüntetésére.”

„Hogy könnyebben megértsük, miről van szó: a legközelebbi csillag jelenleg, amely szupernóvává válhat, a 600 fényévre lévő Betelgeuse, s ez jóval távolabb van, mint a különösen veszélyesnek tartott 25 fényéves határvonal.”- mondta Adrienne Ertel, az Illinoisi Egyetem hallgatója, a tanulmány egyik szerzője.

A kutatócsoport számos csillagászati eredetű okot végigvizsgált, amelyek mind elvezethettek volna az ózonpajzs megsemmisüléséhez, mint a meteorit-becsapódás, napkitörés, röntgen- és gamma-kitörés. Ezek azonban túl rövid ideig tartanak, s nem okozhatnak olyan hosszadalmas (kb. 100 ezer éves) ózonhiányt, mint amelyet a devon időszak végi leletek alapján vélnek a kutatók. A szupernóva mellett szól még az is, hogy kétszeresen tud pusztítani: elsőként a robbanásból származó gamma-, röntgen- és ultraibolya sugárzás révén, másodjára pedig a kissé később a szupernóva által felgyorsított kozmikus sugárzás is beérkezik, így az ózonréteget könnyen lesöpörhetik ezek 100 ezer év időtartamára is.

A kövületek alapján úgy tűnik, hogy a devon végi kihalást egy kb. 300 ezer éves biodiverzitás béli hanyatlás előzte meg, ez pedig több katasztrófa lehetőségét is felveti, talán több szupernóvát is jelenthet. „Ez könnyen lehetséges, hisz a nagy tömegű csillagok csoportokban találhatóak, s az első szupernóvát követheti hamarosan a többi” – mondta Jesse Miller, az Illinoisi Egyetem hallgatója a tanulmány egyik szerzője.

Az Illinoisi Egyetem részéről (balról jobbra) Jesse A. Miller végzős csillagász hallgató, Zhenghai Liu , Adrienne Ertel – mindketten végzős hallgatók, és Brian Fields, csillagász professzor vettek részt a kutatásban.
Forrás: University of Illinois / L. Brian Stauffer

 

Miként lehet bizonyítani, hogy valóban szupernóva okozta a kihalást? A plutónium-244 és a szamárium-146 izotópokra kell rábukkanni a korabeli kőzetrétegekben, kövületekben. „Ezen izotópok egyike se található meg a Földön, s csupán kozmikus robbanások útján kerülhetnek ide.” – tette hozzá Zhenghai Liu, aki szintén Illinoisi Egyetem hallgatója és társszerzője a tanulmánynak. Mivel e két izotóp radioaktív, a mennyiségük is folyamatosan csökken, ha valahol rábukkanunk ezekre az izotópokra, akkor ez egyenértékű azzal, hogy tetten értünk egy közeli szupernóva-robbanást.

A kérdéses izotóp-nyomokat még meg kell keresni a devon-karbon réteghatáron, ha sikerül rábukkanni, az bizonyítékul szolgál majd a közeli szupernóva elméletére.

Hozzászólások

Ez a szobanövény 45 napig is kibírja víz nélkül

Ez a szobanövény 45 napig is kibírja víz nélkül

Magyar szakértők mérték fel a lándzsadísz különleges képességeit.

Az élet alkotóelemeire bukkantak a Bennu aszteroida mintáiban

Az élet alkotóelemeire bukkantak a Bennu aszteroida mintáiban

Számos aminosav, mind az öt nukleobázis és sós vízre utaló ásványi anyagok jelenlétét is kimutatták a kutatók.

2025 tavaszán kelhet útra a következő magyar űrhajós

2025 tavaszán kelhet útra a következő magyar űrhajós

Kapu Tibor különböző kísérleteket fog elvégezni a Nemzetközi Űrállomáson.

Ismét magyar fotós alkotását választotta a NASA a nap képének

Ismét magyar fotós alkotását választotta a NASA a nap képének

Négy nappal korábban szintén magyar képet jelöltek ki a nap asztrofotójának.

Robot segítségével műtöttek meg egy 14 éves magyar lányt

Robot segítségével műtöttek meg egy 14 éves magyar lányt

Első alkalommal hajtottak végre robotasszisztált műtétet egy magyarországi gyermeken.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket