Tivadar, Tihamér, Töhötöm2025. április 20., vasárnap
Tudomány

Mi tartotta életben bolygónk leghosszabb szupervulkáni kitörését?

National Geographic Magyarország

A Kerguelen Nagy Magmás Provincia az antarktiszi régióban található, és kb. 120 millió évvel ezelőtt kezdődött a működése.

Forrás: Pixabay

Nagy Magmás Provinciának (angol rövidítésben LIP) hívjuk az olyan vulkáni területeket, ahol igen hosszú időn keresztül, átlag 1-5 millió év alatt, jutott a föld mélyéről a felszínre a kőzetolvadék, s amelyek területe meghaladja a százezer négyzetkilométert. Ezek némelyike szárazföldi elhelyezkedésű, mint pl. a Dekkán- vagy a Szibériai-trap egykori óriási bazaltárja, azonban számos másik LIP a tengerek mélyén helyezkedik el. Ez utóbbi csoportba tartozik a Kerguelen-platót, vagyis tengermélyi kiemelkedést létrehozó is, amelynek működése mintegy 120 millió évvel ezelőtt, akkor kezdődött, miután Antarktika és India széthasadtak.
Az ausztrál Curtin Egyetem doktorandusz kutatója, Qiang Jiang vezetésével egy nemzetközi csoport vizsgálta a Kerguelen-platót eredményező egykori kitörés idejét és körülményeit. A kitörés különböző időszakaiból származó kőzetminták pontos kormeghatározásával azt tudták bizonyítani a kutatók, hogy nem különálló impulzusokban, hanem folyamatosan zajlott e hatalmas léptékű vulkáni működés.

„A Kerguelen-platót olyan területnek képzeljük el, amelyet több kilométer vastagon borít be a láva. Az ilyen vulkáni területek kialakulását nem egy esetben kötötték kihalási eseményekhez is” – magyarázta a kutató. „A Kerguelen-plató esetében jó 30 millió éven keresztül folyamatosan ilyen hatalmas erővel zajlott a kitörés, ezzel bolygónk leghosszabb idejű ismert szupervulkáni működése volt. Mintegy 90 millió éve hirtelen lecsökkent az aktivitása, azonban nem világos, hogy ennek mi volt az oka.” A számítások szerint 17,4 millió köbkilométer bazaltláva jutott a felszínre ezen időszak alatt, s a szeizmikus mérések alapján 5,3 kilométer vastagon terül el a bazaltos kőzet az összesen 1,5 millió négyzetkilométeres területen. A plató mindössze két helyen éri el a tengerfelszínt, a francia külbirtok Kerguelen-szigeteknél, illetve az ausztrál külbirtok Heard- és McDonald-szigeteknél.

A világoskékkel színezett, különálló terület a Kerguelen-plató, óceánfenékről kb, 1,6 kilométerrel kiemelkedő víz alatti fennsíkja. A vörös szín az Antarktika kontinensét jelzi.
Forrás: Wikimedia commons közkincs

 

A platón ma is van vulkáni aktivitás, azonban elhanyagolhatóan kicsi az egykorihoz képest. „Ide tartozik Ausztrália egyetlen működő vulkánja, a szubantarktiszi Heard-szigeten lévő Big Ben, amelynek a legutóbbi kitörése 2016-ban volt.”

Dr. Hugo Olierook, a kutatásban szintén részt vett szakember elmagyarázta, hogy az ilyen rendkívül hosszú idejű kitöréshez igen különleges geológiai helyzet is szükséges.
„Amikor Gondwana szuperkontinense részben feldarabolódott, s létrejöttek a ma Ausztrália, India és Antarktika néven ismert földdarabok, egy gomba alakú feláramlás a földköpenyben, ún. köpenycsóva jött létre, s ennek a tetején, valamint óceánközépi hátságok mentén kezdett kialakulni a Kerguelen-plató” – magyarázta Dr. Olierook.

Az ausztrál külbirtok Heard-sziget vulkánján egy 2013-ban észlelt kis kitörés. A Nemzetközi Űrállomásról készült felvételen a kis fekete csík a kb. 1 km hosszú lávafolyás a havas hegycsúcsnál.
Forrás: NASA Earth Observatory

 

Az Indiai-óceán felnyílása során, a tektonikai erők hatására az óceánközépi hátság igen lassan, de egyre északabbra került az Antarktikától, s elérte azt a területet, ahol a köpenycsóva volt, ekkortól kapcsolt hatalmas erőre a kitörés. Azért tudott ilyen sokáig fennmaradni a rendkívüli vulkanizmus, mert a köpenycsóvában felemelkedő anyag számára az óceánközépi hátság biztosította a kivezető csatornát, mintegy futószalagként szállítva a kőzetolvadékot.
„A Kerguelen-plató esetében a köpenycsóva Bunsen-égőként működik, folyamatos olvadást eredményez a köpenyben, s ez végül rendkívüli hosszúságú kitöréshez vezet. Más vulkánoknál leáll a folyamat, mivel lehűlnek a kőzetek, s eldugulnak az olvadékot a felszínre vezető csatornák” – tette hozzá Dr. Olierook.

Fred Jourdan professzor, a Curtin Egyetemen működő Nyugat-Ausztrál Argonizotóp Labor vezetője elmondta, hogy a kutatócsoport e nemesgáz izotópjai segítségével határozta meg a kitörésből származó kőzetek korát. „Fontos volt felismernünk ezt a hosszú és folyamatosan zajló kitörést, mivel ebből megérthetjük, hogy mi mozgatja a kitöréseket, s minek hatására fejeződnek be. Emellett a földi és más bolygókon zajló vulkáni működés megértését is elősegítik a feltárt adataink” – magyarázta Jourdan professzor.

A vizsgálatokban a svéd Uppsalai Egyetem, valamint a Tasmániai Egyetem kutatói dolgoztak együtt a Curtin szakembereivel, s a Geology szakfolyóiratban tették közzé az eredményeiket.

Hozzászólások

A rossz munkahelyi zene megöli a munkakedvet

A rossz munkahelyi zene megöli a munkakedvet

Számos olyan munkahely van, ahol az alkalmazottak egész napjukat valamilyen zene mellett kell ledolgozzák akkor is, ha idegesíti őket az.

Így ragyog a húsvéti holdkelte Veszprém felett

Így ragyog a húsvéti holdkelte Veszprém felett

A királynék városának tornyai felett narancsos színben mutatkozott meg égi kísérőnk, a kereszténység ünnepének égi szimbólumaként.

A maratonfutók agyukból merítenek energiát

A maratonfutók agyukból merítenek energiát

Egy maraton után akár két hónapra is szükség lehet ahhoz, hogy az agy visszaálljon a verseny előtti állapotba.

Jóval alacsonyabb az ember hőtűrése, mint eddig gondoltuk

Jóval alacsonyabb az ember hőtűrése, mint eddig gondoltuk

A hőmérséklet és a páratartalom együttesen hatnak az emberi szervezetre, amely csak egy bizonyos pontig képes ehhez alkalmazkodni.

Elvégezték a NASA kiképzését a magyar űrhajósok

Elvégezték a NASA kiképzését a magyar űrhajósok

A legkorábban 2025 májusában induló Axiom Mission 4 magyar űrhajósa Kapu Tibor, tartalékűrhajósa Cserényi Gyula.

National Geographic 2025. áprilisi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlapNational Geographic 2025. februári címlapNational Geographic 2025. márciusi címlapNational Geographic 2025. áprilisi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket