Tódor, Rómeó, Richárd2025. február 07., péntek
Tudomány

Koiszan gyógyszerek

National Geographic Magyarország

Egy új felfedezésből kiderül, miféle növényi gyógyszereket használtak Dél-Afrika gyarmatosítás előtti lakói.

Az orvosságos tülök
Forrás: The Conversation / Rodger Schmith

A koiszan nyelveket beszélő népek, mint az európaiak által a busmannak vagy a hottentottának nevezettek múltjáról nem sokat tudunk. Nemrégiben azonban egy alakokkal díszített falú sziklamenedékben felfedeztek egy 500 éves, tehén tülkéből készült orvosságtartót, amelynek a belsejében, egykor folyékony szer kiszáradt maradványait lehetett kimutatni, számolt be a The Conversation. A tülköt fűbe és egy helyi mérgező növény (Boophane disticha) antiszeptikus hatású leveleibe burkolva, kis bőrfedéllel gondosan lezárva találták meg. (E növény gumójának mérgét nyílhegyeken alkalmazzák.) A sziklafalakon okkerszerű festékkel készült vadászjelenetek és különböző állatok láthatóak, ez egyike a régió számos hasonló, szan alkotásának.

Boophone disticha, amelynek gumója nyílmérget ad, a levelei pedig antiszeptikus hatásúak.
Forrás: inaturalist

Az európaiak érkezése előtt legalább tízezer éve éltek itt a koiszan népcsoportok, a most megtalált tárgy azonban a legrégebbi efféle eszköz Afrika déli felén. Hasonló orvosságos tülköket csak a 19-20 századból találtak eddig – hozzá kell tenni, hogy a tülök anyaga is könnyen lebomolhat, ez esetben talán pont az antiszeptikus levelek késleltették e folyamatot.

A tülökben az egykori folyadék beszáradt maradványai kb. 2 centi vastag réteget alkottak, ennek a belsejéből emeltek ki kis mennyiségű mintát a dél-afrikai kutatók, az elemzés eredményeit a South African Journal of Science folyóiratban mutatták be.

Afrika lakói mintegy 200 ezer éve használnak növényi hatóanyagokat, a legrégebbi efféle lelet egy barlang, ahol az emberek a fekhelyeiket „fertőtlenítették” speciális növényi füstökkel. Emellett növényi anyagokat alkalmaztak az utóbbi évezredekben ragasztóként, vagy épp méregként a vadászat során.

A tülök gondosan becsomagolva várt a sziklamenedék talajában, ahonnan egy állat túrta ki, véletlenül.
Forrás: South African Journal of Science

Az anyagminta mikroszkópos elemzéséből növényi darabkák és rovardarabkák egyaránt előkerültek, ám a rovarmaradványok csak az anyag felületén voltak jelen, belül már nem, így ez nem volt része az orvosságnak. (Még egy lepkeszárnypikkely is előkerült a tülökből.) A növényi anyag egy barnás, kikristályosodott anyag, amely vízben könnyen oldódott, feltehetően ez volt maga az egykori orvosság.

A gázkromatográfiás-tömegspektrométeres elemzések során számos növényi anyagcsereterméket találtak, a legnagyobb mennyiségben lupeol és mono-metil-inozitol volt benne, ez a két vegyület többféle, Fokföldnek e vidékén ma is használt növényi orvosság alkotóeleme. A mono-metil-inozitol a szanok által ma is sebfertőtlenítésre vagy épp lázcsillapításra használt növényekben fordul elő, a lupeol például gyulladásgátló, mikrobaellenes tulajdonságokkal rendelkezik. A kutatók szerint ez azt jelenti, hogy legalább kétféle növényből készült kivonat lehetett a tülökben. Az összes feltárt vegyület megtalálható a helyszín hagyományos gyógynövényeiben, amelyek ma is a legfontosabb „közegészségügyi” ellátást jelentik Afrikában.

Azt ugyan nem lehet megmondani, hogy pontosan mit is gyógyítottak a tülökben tárolt folyadékkal, ám a gondos csomagolásból és elhelyezéséből arra lehet következtetni, hogy nagy kincs lehetett egykori tulajdonosa számára. Valószínű, hogy ideiglenesen rejthette el az egykori gyógyító a tülköt, ám valamiért sosem tért vissza érte.

2025 tavaszán kelhet útra a következő magyar űrhajós

2025 tavaszán kelhet útra a következő magyar űrhajós

Kapu Tibor különböző kísérleteket fog elvégezni a Nemzetközi Űrállomáson.

Ismét magyar fotós alkotását választotta a NASA a nap képének

Ismét magyar fotós alkotását választotta a NASA a nap képének

Négy nappal korábban szintén magyar képet jelöltek ki a nap asztrofotójának.

Robot segítségével műtöttek meg egy 14 éves magyar lányt

Robot segítségével műtöttek meg egy 14 éves magyar lányt

Első alkalommal hajtottak végre robotasszisztált műtétet egy magyarországi gyermeken.

Pontatlanok az önbevallásos étkezési adatok

Pontatlanok az önbevallásos étkezési adatok

Nem túl meglepő, de egészen pontatlannak tűnnek azok az adatok, amelyeket az emberek adnak arról, hogy mit ettek egy meghatározott időszakban.

Hemzsegtek a ragadozók 130 millió éve

Hemzsegtek a ragadozók 130 millió éve

A kréta időszak elején élt csúcsragadozók megették volna reggelire a mai kardszárnyú delfineket.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket