Helga, Évald2023. október 03., kedd
Tudomány

A tökéletes robbanás az űrben

National Geographic Magyarország

Két neutroncsillag egyesülésekor, az eddigi elképzelésekkel szemben, teljesen szimmetrikus gömb alakot ölt a robbanás.

Neutroncsillagok összeolvadás előtti pillanatban.
Forrás: Robin Dienel

A felfedezés, amelyről a Koppenhágai Egyetem kutatói a Nature folyóiratban számoltak be, az úgynevezett kilonóva robbanások kapcsán született. Kilonóvának a normál nóvánál ezerszer fényesebb csillagrobbanásokat hívják, ezek két, egymás körül keringő neutroncsillag egyesülésekor jönnek létre. Ez a folyamat hozza létre azokat a nehéz elemeket, amelyek a mindennapjaink részei, mint az urán, az arany, vagy a szervezetünk számára fontos mikroelem, a jód. Egy 2017-ben lezajlott kilonóva robbanás kapcsán végzett vizsgálatok és modellszámítások különös eredményre vezettek: a felrobbanó anyag tökéletes gömb alakot ölt.

„Senki se számított rá, hogy így fog kinézni a robbanás. Egyszerűen értelmezhetetlen, hogy gömb alakú, mint egy labda, azonban a számításaink egyértelműen ezt mutatták. Valószínűleg ez azt is jelentheti, hogy az elmúlt 25 évben kidolgozott, kilonóva-elméletekből és szimulációkból valamilyen fontos fizikai adat hiányzik” – magyarázta Darach Watson, a kutatás résztvevője.

Az egyelőre nem világos, minek is köszönhető ez a gömbszerkezet. A kutatók arra gyanakodnak, hogy hatalmas mennyiségű energia sugárzik kifelé a robbanás középpontjából, s ennek hatására az egyébként aszimmetrikus alakzat kiegyenlítődik. „Vagyis a gömb alak azt is jelzi, hogy az ütközés középpontjában hatalmas energiák vannak, ezt pedig nem láttuk előre” – tette hozzá Albert Sneppen, aki szintén részt vett a kutatásban.

Illusztráció a gömb alakú robbanásról
Forrás: Albert Sneppen

 

Amikor a két neutroncsillag összeolvad, egy pillanatra egyetlen, hatalmas tömegű neutroncsillaggá válnak, majd összeomlanak és születik belőlük egy fekete lyuk. A kutatók szerint talán az összeomlás során történhet valami rejtélyes esemény. Esetleg valamiféle „mágneses bomba” jön létre, amikor a neutroncsillag óriási mágneses tere elszabadul a csillag fekete lyukká omlásakor. Az így felszabadult mágneses energia okozhatja azt, hogy a robbanásban részt vevő anyag gömb alakot vesz fel. Ha ez igaz, akkor a fekete lyuk születése egy rendkívül energikus folyamat lehet a szakemberek szerint.

Azonban ez nem képes megmagyarázni az elemek létrejöttének aszimmetriáját. A neutroncsillagok összeolvadásakor születő nehéz és ultra nehéz elemek eltérő helyeken jönnek létre a kilonóvában (az egyes elemek születéséhez eltérő körülmények is szükségesek), s emiatt az elemeket más irányokba is lökné ki magából a kilonóva. A kutatók azonban csak a kevésbé nehéz elemeket detektálták, s ezek pedig egyenletes eloszlást mutattak a kilonóva körül. Erre az adhatna magyarázatot, ha a két neutroncsillag összeolvadása pillanatában neutrínók keletkeznének igen nagy mennyiségben, ez a kevésbé nehéz elemek túlsúlyát is eredményezhetné, azonban ez az elmélet sem tökéletes.

A tökéletes gömb még egy okból izgalmas: az Univerzum tágulása s így annak kora szempontjából. Kétféle módszer van ennek megmérésére, s a kettő eredménye közt mintegy egymilliárd évnyi különbség van. A kilonóvák robbanása egy harmadik módszert nyújthat, amellyel ellenőrizhető, hogy hol is rejlik az igazság. „A gömb alakban terjedő robbanások sokkal precízebb méréseket tesznek lehetővé” – magyarázta Darach Watson. Ahhoz, hogy felhasználhassák a kilonóvákat e mérésben, a jelenleg ismerteknél többre van szükség, és talán a következő években még rájuk bukkanhatnak a LIGO obszetvatóriumai.

Fizikai Nobel-díj – 2023

Fizikai Nobel-díj – 2023

Krausz Ferenc Németországban élő magyar születésű fizikus, Pierre Agostini Egyesült Államokban tanító francia fizikus és Anne L'Huillier Svédországban dolgozó szintén francia fizikus kapja az idei fizikai Nobel-díjat a Svéd Királyi Tudományos Akadémia stockholmi bejelentése szerint - tette közzé  a hírt az MTI.

A Darwin-pintyek változásai

A Darwin-pintyek változásai

Egy nemzetközi kutatócsoport tárta fel, miként alkalmazkodnak a változó körülményekhez e madarak egy csoportja.

Elkészült a Tejútrendszer tömegének legpontosabb becslése

Elkészült a Tejútrendszer tömegének legpontosabb becslése

Egy új, megfigyeléseken alapuló számítás szerint a Tejútrendszer tömege jóval kisebb, mint azt a kozmológiai modellek alapján gondoltuk.

A trilobita utolsó vacsorája

A trilobita utolsó vacsorája

A trilobiták 270 millió éven át uralták a tengereket, most egy csehországi példányuk emésztőrendszerének tartalmára is fény derült.

Orvosi-élettani Nobel-díj – 2023

Orvosi-élettani Nobel-díj – 2023

A 2023-as orvosi-élettani Nobel-díjat Karikó Katalin és Drew Weismann kapták megosztva biokémiai felfedezéseikért, amelyek lehetővé tették egy hatékony mRNS-alapú vakcina kifejlesztését a COVID-19 ellen.

National Geographic 2023. augusztusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

18 780 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket