Bálint, Valentin, Cirill, Metód2025. február 14., péntek
Tudomány

A szárazföldi életmódhoz köthető, miért pislogunk

National Geographic Magyarország

A legtöbb négylábú állat rendszeresen pislog, ez a mozdulat létfontosságú a szem tisztaságáért, a látás épségéért.

Forrás: Pixabay

Mintegy 375 millió évvel ezelőtt a négylábúak őse valamilyen okból úgy döntött, áttelepül a szárazföldre, s e folyamat során a mai négylábúak minden csoportjának képviselője pislog – nem pislog azonban a vízben maradt rokonságunk, mint a bojtosúszós maradványhal, vagy a tüdős hal. Feltételezhető tehát, hogy a szárazföldi életmóddal együtt járó viselkedés lehet a pislogás.

Különféle módszerekkel pislogunk: mi emberek a felső szemhéjunk lecsukásával, ám számos állat a pislogóhártyája segítségével teszi (az embernél ez a hártya visszafejlődött, a belső szemzugunkban kis rózsaszín maradványként látjuk).

Egy iszapugró géb
Forrás: inaturalist

Vajon miként alakult ki ez a különleges mozdulat, miféle evolúciós eredete lehet? Egy, a Georgiai Műszaki Egyetem (GeorgiaTech) vezette kutatócsoport nemrégiben a PNAS folyóiratban számolt be a választ kereső kutatásuk eredményéről, amelyhez az iszapugró gébek segítették őket. Ezek a különös halak amolyan kétéltű életmódúak, nemcsak a vízben, hanem a nap legnagyobb részében azon kívül is rájuk találhatunk. Mangrovemocsarakban, illetve tengerparti árapályzónában élnek, ahol részint vízben, részint a szárazföldön kell tölteniük idejüket, és nevükhöz méltó módon ugrálni is tudnak.

A kutatók összehasonlították e ma élő „kétéltű” hal testfelépítését a kövületekben talált ősi négylábúakkal, és arra jutottak, hogy mindkét állatcsoportban (bár ez nem nagy meglepetés) a szárazföldre lépés tette szükségessé a pislogást.

Az iszapugró gébek pislogásuk során szemüket behúzzák a szemüregükbe, s ennek kialakulásához nem volt szükségük új testrészekre, vagy izmokra, a már meglévő szemmozgató izmaik segítségével képesek rá. A szem visszahúzásakor egy hártya is felnyomul a szemgolyókra, ez akár a pislogóhártyák egy formája is lehet. A kutatók szerint mindez azért fontos adat, mivel ez is azt bizonyítja, hogy az evolúció során nem kell új struktúrákat kifejleszteni, csak a meglévőknek új funkciót „kitalálni”.

A kutatók a következőkben azt vizsgálták meg, voltaképp miért is pislognak az iszapugró gébek, és (szintén nem meglepő módon) arra jutottak, a szem nedvesen tartása, megtisztítása és védelme a fő ok. Pontosan ugyanezek az okok állnak az ember és más gerincesek pislogása mögött is. A pislogást az ember esetében elég jól vizsgálták már, és ebből már tudjuk, hogy a gyakorisága összefügg azzal, mennyire párás az idő, vagyis a szem nedvesen tartása is fontos. Pislogunk akkor is, ha valami például a szemünk felé közeledik, ezzel védeni próbáljuk a szemünket. Egészen különös módon az iszapugró géb pislogásának átlagos időtartama szinte pontosan ugyanannyi, mint az emberé (560 ezredmásodperc a halé, 572 ezredmásodperc az emberé – nyugodtan hívjuk mindkét esetben fél másodpercesnek a pislogást).

Különféle pislogási módszerek
Forrás: PNAS

„Arra jutottunk, hogy egyetlen viselkedéssel háromféle komplex, egymástól független feladatot is el lehet látni” – magyarázta Brett Aiello, a kutatás vezetője. A kutató hozzátette, az eredmények segítenek megérteni, milyen alkalmazkodásra volt szükség az olyan fontos evolúciós átmenethez, mint a szárazföldre lépés.

Az egyik legősibb négylábú, ám még vízi állat, az Acanthostega gunnari esetében a koponya alakja arra enged következtetni, hogy ő is rendelkezett olyan izmokkal, amelyek a szemet a pislogáshoz szükséges módon mozgatták. Bár ez az állat még nem volt szárazföldi, megvolt benne a lehetőség arra, hogy utódainak átörökítse a pislogás lehetőségét.

A dolog érdekessége, hogy két különálló gerinces csoportban is kialakult a pislogás a konvergens evolúció révén, hisz az iszapugró géb és a mi közös ősünk valamikor 475 millió éve élt, és bár mindkét csoport elődei külön úton, más időben léptek ki a szárazföldre is, mégis mindkét csoport pislog.

Magyar kutatók találtak módszert a világjárványok vizsgálatára

Magyar kutatók találtak módszert a világjárványok vizsgálatára

A szakértők olyan módszert dolgoztak ki, amely egyszerre több egyéni tulajdonság tükrében vizsgálja a pandémiák hatását.

Volt, amikor Európában is éltek hópárducok

Volt, amikor Európában is éltek hópárducok

A hópárducok ma Közép-Ázsia hegyeiben honosak, ám a jégkorszakban még az Ibériai-félsziget és a mai Franciaország területén is éltek.

Magyar kutatók fedeztek fel új anyagállapotot

Magyar kutatók fedeztek fel új anyagállapotot

A különleges anyagállapot vizsgálata hozzájárulhat a precíziós technológia fejlődéséhez.

Afrikát elhagyva új vércsoportjaink alakultak ki

Afrikát elhagyva új vércsoportjaink alakultak ki

A 120 ezer évre visszamenő elemzés szerint a ma meglévő vércsoportokhoz még a neandervölgyiek is hozzájárultak.

Úgy tűnik, a hangyáktól a közlekedés terén is tanulhatunk

Úgy tűnik, a hangyáktól a közlekedés terén is tanulhatunk

A hangyák mozgása segítheti az önvezető járművek rendszerének optimális közlekedését megszervezni.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket