Donát2025. február 17., hétfő
Tudomány

Először figyeltek meg bolygófaló csillagot az esemény közben

National Geographic Magyarország

Ötmilliárd év múlva velünk is lezajlanak majd ezek a folyamatok.

Fantáziakép az eseményről
Forrás: K. Miller R. Hurt (Caltech IPAC)

A Naphoz hasonló csillagok életük végéhez közeledve hatalmasra fúvódnak, akár korábbi méretük ötmilliószorosát is elérhetik, így, ha van olyan bolygó, ami viszonylag közel kering hozzájuk, arra nézve végzetes lesz e folyamat. Ez vár majd a Naprendszer belső bolygóira, így a Földre is. Most először sikerült ezt a folyamatot „tetten érni” egy csillagászokból álló kutatócsoportnak, s a Nature folyóiratban közzé is tették a megfigyelés részleteit, amelyeket a Massachusettsi Műszaki Egyetem (MIT) valamint a Kaliforniai Műszaki Egyetem (Caltech) ismertetett.

Az esetre egy tőlünk mintegy 12 ezer fényév távolságban lévő csillag bolygójával került sor, az égitestet a Sas csillagképben találhatjuk. A szakemberek arra lettek figyelmesek, hogy egy csillag (ZTF SLRN-2020 a kutatásokban felhasznált elnevezése) 10 napos időtartamra a korábbi fényessége több mint százszorosára fényesedett, majd igen gyorsan elhalványult. Azonban ezt a forró felvillanást egy hosszasabb, hűvösebb fényű szakasz követte, a változások elemzéséből a kutatók arra jutottak, egyetlen esemény válthat ki ilyet: amikor a csillag bekebelezi egyik bolygóját.

A drámai felfénylést majd egy hét múlva a halványodást először a kaliforniai Zwicky Transient Facility (ZTF) műszere észlelte, a szakemberek elsőre azt hitték, egy nóva robbanásával van dolguk. A további megfigyelések azonban, amelyeket a hawaii Mauna Kea tetején lévő Keck Obszervatórium végzett, arra utaltak, hogy nem erről van szó, ugyanis nem forró gázokat világított be a csillag, ahogy egy nóva esetén kellett volna. A kutatást vezető Kishalay De épp ekkor doktorált, és csak egy évvel később tudott visszatérni a különös felvillanás vizsgálatához. A Hale Teleszkóp infravörös adatait is megvizsgálta kollégáival, s ekkor vált csak igazán izgalmassá a dolog. Kiderült ugyanis, hogy nemcsak látható tartományban, hanem infravörösben is fényesedett a csillag, ami arra utal, hogy por is szerepet játszik a jelenségben. A NASA NEOWISE űrteleszkópjának szintén infravörös felvételeiből kiderült, hogy ez az infra tartományú folyamat a látható felfénylés előtt már 9 hónappal megkezdődött! Bár a látható felfénylésnek már szinte nyoma sincs, infravörösben továbbra is fényesebb az égitest a korábbiaknál. Ezek az infravörös jelek azok, amelyek végül elárulták a csillag bolygófaló voltát.

Az esemény folyamata, amelynek során a kb. 10 milliárd éves ZTF SLRN-2020 felfalta a bolygóját. A bolygó először a csillag felé közeledett spirális pályán, eközben rengeteg port hagyott el, majd a csillag magjának ütközve felduzzasztotta a csillagot.
Forrás: K. Miller/R. Hurt (Caltech/IPAC)

 

Kiderült, hogy a port, amely az infravörös fénylést okozza, egy, a csillag felpuffadt légköréhez egyre közelebb kerülő bolygó termeli. Amikor a bolygó a csillag felszínét megérintette, forró gázokat vont el arról, ez a gáz távolabb kerülve kihűlt, s porrá alakult; azonban ehhez még hozzáadódott a széteső bolygóból származó por is. Ekkor következett be az a mozzanat, amely a látható felfénylést is okozta.

„A bolygó becsapódott a csillag magjába, és az egészben elnyelte. Ennek során plusz energiát is kapott a csillag, amelynek hatására a külső rétegét ledobta, így szabadult meg az energiától. Eztán felduzzadt a csillag s kifényesedett – ezt észlelte a ZTF.” – magyarázta Kishalay De. Később további rétegek távoztak a csillagból és váltak aztán porrá – ezek infravörös fénylését észlelte a NEOWISE.

A folyamat némiképp hasonló ahhoz, amikor két csillag összeolvad. Világegyetemünkben a csillagok gyakran párban jönnek létre, és ilyen esetekben amikor a korosodó csillagok végórája közeleg, az, amelyik gyorsabban duzzad, felfalja a másikat. Az így bekövetkező felfénylés több ezerszer nagyobb mértékű, mint a most észlelt, hiszen a felfalt bolygó mérete töredéke csak egy csillagénak. A ZTF, amelynek feladata a hasonló, rövid ideig tartó fénylések megfigyelése és rögzítése, már számos efféle csillagfaló csillagot észlelt, a legtöbbet a Tejútrendszeren kívül, más galaxisokban.

A bolygó drámai végzetének előzményeit és az utána következő kort már évtizedek óta meg tudjuk figyelni, azonban most először sikerült magát az eseményt valós időben megfigyelni.

Parkinson-kór: ezért olyan nehéz a kezelés

Parkinson-kór: ezért olyan nehéz a kezelés

A Parkinson-kór ősidők óta velünk él, az elmúlt időszakban viszont egyre nő az esetszám.

Magyar kutatók találtak módszert a világjárványok vizsgálatára

Magyar kutatók találtak módszert a világjárványok vizsgálatára

A szakértők olyan módszert dolgoztak ki, amely egyszerre több egyéni tulajdonság tükrében vizsgálja a pandémiák hatását.

Volt, amikor Európában is éltek hópárducok

Volt, amikor Európában is éltek hópárducok

A hópárducok ma Közép-Ázsia hegyeiben honosak, ám a jégkorszakban még az Ibériai-félsziget és a mai Franciaország területén is éltek.

Magyar kutatók fedeztek fel új anyagállapotot

Magyar kutatók fedeztek fel új anyagállapotot

A különleges anyagállapot vizsgálata hozzájárulhat a precíziós technológia fejlődéséhez.

Afrikát elhagyva új vércsoportjaink alakultak ki

Afrikát elhagyva új vércsoportjaink alakultak ki

A 120 ezer évre visszamenő elemzés szerint a ma meglévő vércsoportokhoz még a neandervölgyiek is hozzájárultak.

National Geographic 2025. januári címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

22 200 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlapNational Geographic 2024. áprilisi címlapNational Geographic 2024. májusi címlapNational Geographic 2024. júniusi címlapNational Geographic 2024. júliusi címlapNational Geographic 2024. augusztusi címlapNational Geographic 2024. szeptemberi címlapNational Geographic 2024. októberi címlapNational Geographic 2024. novemberi címlapNational Geographic 2024. decemberi címlapNational Geographic 2025. januári címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket